επαναστατικό κράτος και Γαλλική Επανάσταση

Επ’αφορμής του άρθρου «Μερικά ζητήματα για το επαναστατικό κράτος»(1789-1796) » , Α.Σομπούλ

κατεβάστε το άρθρο του Α.Σομπούλ (αγγλικά) από αυτό το link

Ο Αλμπερτ Σομπούλ (1914-1982) ήταν ιστορικός της Γαλλικής Επανάστασης μέλος του ΚΚΓ και κάτοχος της έδρας στη Σορβόννη για τη Γαλλική Επανάσταση από το 1967. Από τα πολλά βιβλία που έγραψε πάνω στο αντικείμενο του στα ελληνικά έχει μεταφραστεί το “!789, η μεγάλη επανάσταση των γάλλων” εκδ.Σ.Έποχη.

Στο άρθρο του “Some problems of the revolutionary state 1789-1796” δημοσιευμένο στο ακαδημαϊκό περιοδικό “Past and Present” (n.65 , 1974) ασχολείται με τις επαναστατικές πολιτειακές αντιλήψεις την περίοδο της επανάστασης

Ο Σομπούλ θα ισχυριστεί ότι από τη Γαλλική Επανάσταση και μετά κάποιος μπορεί να διακρίνει την ανάδυση δύο βασικών γραμμών επαναστατικής θεωρίας και πράξης, που διατρέχουν όλο τον 19ο αιώνα και τέμνονται στη Κομμούνα του 1871 : ένα λαϊκό κίνημα με την δικτατορία των μαζών και η οργάνωση ενός επαναστατικού κόμματος που συγκεντρώνει την εξουσία στα χέρια μιας ομάδας ηγετών. Χαρακτηρίζει ως υπεραπλούστευση την “ εξίσωση του Μαρά και των Εμπερτιστών,που κάνει δυσδιάκριτη την αντίθεση μεταξύ δύο επαναστατικών προσεγγίσεων στο ζήτημα του κράτους και της δικτατορίας, μια αντίθεση που πήρε την συμπαγή μορφή στον ανταγωνισμό μεταξύ του Αβρακωτισμού και του Γιακωβινισμού. (σ.53)

Η συνέχεια από τον Μαρά στον Μπαμπέφ είναι αυτή μεταξύ μιας δικτατορία ενός ανθρώπου στη δικτατορία ενός επαναστατικού κόμματος, από τη δικτατορία ενός tribune του λαού στη δικτατορία αν όχι μιας τάξης τουλάχιστον των “πληβείων” και των “φτωχών”¹. Ο Μπαμπέφ αποκόμισε στοιχεία και από τις δύο παραπάνω γραμμές και μεταλαμπάδευσε στον 19ο αιώνα μια επαναστατική θεωρία και πρακτική που αποτέλεσε την βάση για τον Μπλανκί και από εκεί στην Κομμούνα και στο κομμουνιστικό κίνημα.

Η θεωρία της συγκέντρωση όλης της εξουσίας σε ένα σώμα σε μια συνέλευση αποδίδεται από τον Σομπούλ στον Sieyes και το έργο του “Τι είναι η Τρίτη Τάξη ;” του 1789.Κατά το γάλλο κληρικό Αββά Σεγιές , «εάν η δεύτερη βουλή διαφωνεί με την πρώτη, τότε κάνει κακό. Εάν πάλι συμφωνεί, τότε είναι περιττή» Σε αυτό το έργο κατά την άποψη του πρωτοεμφανίζεται η θεωρία της συντακτικής εξουσίας (μορφή δικτατορικής αιρετής επαναστατικής εξουσίας που δεν δεσμεύεται από πρότερες εξουσίες και νομοθεσίες) που αποτελεί την θεμελίωση και δικαιολόγηση τόσο της εμπειρίας του 1789 με την Συντακτική Συνέλευση όσο και της μετέπειτα Συμβατικής το 1793. Τόσο η Συντακτική όσο και η Συμβατική λαμβάνουν όλες τις εξουσίες και η εξαφάνιση της διάκρισης των εξουσιών συντελείται (σ.55). Ο Σομπούλ δεν διακρίνει αλλά συνδέει την εμπειρία του 1789 και του 1793 μέσω της θεωρίας της συντακτικής εξουσίας.

Από την θεωρία της συντακτικής εξουσίας ως έκφανση δικτατορικής εξουσίας ο Σομπούλ διαφοροποιεί τις απόψεις του Μαρά. Η αντίληψη (δεν την αναγάγει σε θεωρία) του Μαρά για τη δικτατορία πρωτοεμφανίζεται ήδη το 1774 στο έργο του “οι Αλυσίδες της Σκλαβιάς” όπου η πεσιμιστική του οπτική αναδεικνύει την αναγκαιότητα ενός γενναίου άνδρα που θα ηγηθεί των μαζών και θα σταθεί ενάντια στον καταπιεστή. Τον Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1789 θα προτείνει μέτρα που θα οδηγούσαν σε μια δικτατορία μιας μετριοπαθούς επιτροπής. Με την όξυνση της αντίθεσης στην επανάσταση ο Μαρά θεωρεί απαραίτητη την συγκέντρωση της επαναστατικής εξουσίας είτε στο πρόσωπο ενός εκλεγμένου άνδρα είτε μιας μικρής ομάδας ατόμων. Μια δικτατορική εξουσία, ένας τριμπουνάρος² (tribune) του λαού ή ένας δικτάτορας, που θα είχε μικρή διάρκεια(έξι βδομάδες ή τρεις μέρες) και θα περάτωνε τις διατάξεις του συντάγματος μέσω της βίας. Αξιώματα που παράπεμπαν στην αρχαία σημασιολογία τους από τη ρωμαϊκή ιστορία και όχι με τη σημερινή έννοια τους³. Η πολιτική σκέψη του Μαρά ήταν εμφανώς επηρεασμένοι από μια εξιδανικευμένη ανάγνωση της Ρωμαϊκής ιστορίας. Όντως δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τον απόηχο του ρωμαίου δικτάτορα και του τριμπουνάρου/δήμαρχου των πληβείων στα άρθρα και τους λόγους του Μαρά. Ο Σομπούλ είναι διστακτικός ως προς μια σύνδεση της δικτατορίας του Μαρά με την ταξική πάλη αφού η τελευταία περιοριζόταν σε μια πάλη μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων , των πληβείων και των πατρίκιων⁴. Παρόλο τους περιορισμούς του Μαρα η πολιτική του σκέψη είναι μάλλον η πρώτη αναγέννηση έστω ατελής και αντιφατική της ρωμαϊκής φρασεολογίας στη σύγχρονη πολιτική ιστορία. Η δικτατορία συνοδεύεται με την αναφορά στους προλεταρίους ίσως για πρώτη φορά από τον Μαρά.

“Η επανάσταση -έγραφε (σημ. ο Μαρά) ένα μήνα πριν από τις 10 Αυγούστου 1792 – γίνεται και υποστηρίζεται μόνο από τις κατώτερες τάξεις του πληθυσμού, απ’ όλους εκείνους τους απόκληρους που ο ξετσίπωτος πλούτος χαρακτηρίζει σκυλολόι και που οι Ρωμαίοι με το συνηθισμένο κυνισμό τους, αποκαλούσαν έναν καιρό “προλεταρίους”.

Λ.Τρότσκι “Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης”, τόμος Α, εκδ. Παρασκήνιο, σ.216

Επίσης το ίδιο διαβάζουμε και στο Κροπότκιν στην Ιστορία του της Γαλλικής Επανάστασης του το 1909 (που κατά πάσα πιθανότητα είχαν διαβάσει όλοι οι Ρώσοι Σοσιαλδημοκράτες της εποχής)

“ «Έτσι” συνεχίζει ο Μαρά – και τα λόγια του είναι από χρυσό, γιατί κάποιος μπορεί να πει ότι έχουν γραφτεί σήμερα, στο 20ο αιώνα – “ έτσι γίνεται και υποστηρίζεται μόνο από τις κατώτερες τάξεις της κοινωνίας – τους εργάτες, τους τεχνίτες , τους μικρούς έμπορους, τους αγροτιστές (agricultarists) , από τους πληβείους, από αυτούς τους άμοιρους που οι πλούσιοι ξεδιάντροπα ονομάζουν σκυλολόι και που η Ρωμαϊκή κυνικότητα αποκαλούσε προλεταρίους. Αλλά ποιος θα φανταζόταν ότι θα γινόταν προς όφελος των μικρών γαιοκτημόνων, των ανθρώπων του νόμου, τους υποστηρικτές της απάτης”

Πέρα από την αντίληψη της δικτατορικής εξουσίας του Μαρά και της συντακτικής/δικτατορικής εξουσίας (που επέκταση της είναι η Συμβατική των Γιακωβίνων) ο Σομπούλ αναφέρεται σε μια τρίτη επαναστατική γραμμή που εμφανίζεται το 1793-94. Την ονομάζει ελευθεριακή και “αυθορμητιστική” και την συνδέει με τον ΑΒρακωτισμό. Πρόκειται για μια λαϊκής μορφής δικτατορία με κύρια όργανα τους Τομείς του Παρισιού. Εχθρικά διακείμενες σε κάθε μορφή σφετερισμού εξουσίας είτε από δικτάτορα είτε από τριβούνος(tribune) οι λαϊκές μάζες μέσω των Τομέων έρχονταν συχνά σε σύγκρουση ακόμα και με την γιακωβίνικη Συμβατική.

Χαρακτηριστικά στον τομέα του Contrat-Social το καλοκαίρι του 1793 ένας επαναστάτης “επίτροπος” δεν θα φοβηθεί να πει δημοσίως “Η στιγμή έφθασε για τους Τομείς να εγερθούν και να πάνε εν χορώ στην Συμβατική, να τους πουν να κάνουν νόμους για τον λαό, και πάνω από όλα νόμους προς το συμφέρον του λαού, να τους θέσουμε ένα χρονικό όριο τριών μηνών και να τους προειδοποιήσουμε ότι αν μέσα σε αυτό το διάστημα δεν γινόντουσαν τότε σε όλους τους θα έπεφτε το ξίφος” (σ.65).

Εκφάνσεις μια γνήσιας λαϊκής δικτατορίας ήταν για τον Σομπούλ τα γεγονότα το καλοκαίρι του 1792 και την άνοιξη του 1793. Η πίεση της λαϊκής μορφής δικτατορίας και ενσωμάτωση της από τους Γιακωβίνους έφερε ομολογουμένως αποτελέσματα τόσο για την εδραίωση της εξουσίας των τελευταίων όσο και στην απόκρουση των ξένων αντιδραστικών στρατών.

Από το καλοκαίρι όμως του 1793 με την σταθεροποίηση της Γιακωβίνικης κυβέρνησης ο ανταγωνισμός μεταξύ της μπουρζουαζίας και του λαού οξύνεται. Η “λαΪκή κυριαρχία” εξαφανίζεται από τους λόγους των Σαιν – Ζυστ και Ροβεσπιέρο , οι επαναστατικές επιτροπές εκλεγμένες από τις γενικές συνελεύσεις των τομέων εμπίπτουν πλέον τον χειμώνα του 93 στην Επιτροπή Δημόσιας Σωτηρίας. Το ίδιο συμβαίνει με το Γενικό Συμβούλιο της κομμούνας του Παρισιού. Στις 10 Οκτωβρίου το 1793 μετά από πρόταση του Σαιν Ζυστ η προσωρινή κυβέρνηση ανακηρύχθηκε επαναστατική κυβέρνηση που θα διατηρούνταν μέχρι την επίτευξη ειρήνης και όλες οι εξουσίες περάσαν στην Επιτροπή Δημοσίας Σωτηρίας. Στις 4 Δεκεμβρίου 1793 επιτυγχάνεται ο τερματισμός της απο-χριστιανιοποίησης που αποτελεί νίκη της Επιτροπής έναντι της Εμπερτιστικής Κομμούνας. Τέλος η ίδια η μονιμότητα των Τομέων καταργείται. Ο Σομπούλ αποδίδει την αιτία της ήττας της Γιακωβίνικης Δικτατορίας για την Δημόσια Σωτηρία στο γεγονός ότι απομονώθηκε από την κοινωνική της βάση, το λαϊκό κίνημα.

Τέλος ο Σομπούλ αναφέρει το πως κληρονομήθηκαν και συζητήθηκαν στους κύκλους της συνωμοσίας του Μπαμπέφ το 1795-96 οι τρεις επαναστατικές παραδόσεις/γραμμές (Μαρά,Γιακωβινισμός,Αβρακωτισμός). Καταλήγει ότι πέρα από τη δέσμευση τους για επαναφορά του συντάγματος του 1793 ο Μπαμπεφισμός προκύπτει ως μια μεταλλαγμένη μορφή του Αβρακωτισμού και του συγκεντρωτισμού του Γιακωβινισμού. Στο ερώτημα τι θα διαδεχθεί την καταστροφή του καθεστώτος του συντάγματος του 1795 τίθενται 3 εκδοχές. “Μερικοί πρότειναν να ανακαλέσουμε ότι είχε απομείνει από την Εθνική Συμβατική, που θεωρούσαν ότι υπήρχε ακόμα de jure, άλλοι επιθυμούσαν να εμπιστευτούν την προσωρινή κυβέρνηση της Δημοκρατίας(republic) σε ένα σώμα ανδρών προτεινόμενων από τον εξεγερμένο λαό του Παρισιού, άλλοι τέλος, ήθελαν για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα να δώσουν την απόλυτη εξουσία στα χέρια ενός μόνο άνδρα, αποκαλούμενος δικτάτωρ ή διευθυντής με το καθήκον της εγκαθίδρυσης μιας Δημοκρατίας(republic)” Η πρώτη ήταν απόηχος της Γιακωβίνικης λύσης, η δεύτερη του Αβρακωτισμού και η τρίτη του Μαρά.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1“Τι είναι μια πολιτική επανάσταση εν γένει ; Τι είναι η Γαλλική Επανάσταση ειδικότερα ; Ανοιχτός πόλεμος μεταξύ των πατρίκιων και των πληβείων, μεταξύ των πλουσίων και των των φτωχών” Μπαμπέφ , στο Le Tribun du peuple no.34 (5 Νοεμ.1795)

2 Αξίωμα με την πλέον λαϊκή αποδοχή στην αρχαία Ρώμη είναι αυτό του δημάρχου/τριβούνος (tribune) που εκλέγεται από το πληβειακό συμβούλιο (που είναι μια παραλλαγή της φυλέτιδας εκκλησίας χωρίς την συμμετοχή όμως των πατρίκιων)

3 Ο Ρωμαίος δικτάτωρ ήταν ένα ανώτατο αξίωμα που ασκούνταν από ένα πολίτη (στην αρχή αποκλειστικά από πατρίκιους μετά το 356π.Χ. και από πληβείους) ο οποίος σε καταστάσεις έκτακτου ανάγκης, κυρίως σε εμπόλεμη περίοδο, είχε απεριόριστη εξουσία με μέγιστη διάρκεια μισό χρόνο. Ο διορισμός γινόταν πρώτα με απόφαση της Συγκλήτου που όριζε έναν Ύπατο (υπήρχαν 2 Ύπατοι στη Ρωμαϊκή πολιτειακή δομή(Republic) που ήταν το ανώτερο αξίωμα πλην του ιδίου του δικτάτορα) να ορίσει τον δικτάτορα. Ο δικτάτωρ είχε νομοθετικές, δικαστικές, εκτελεστικές και στρατιωτικές εξουσίες. Οι μόνοι περιορισμοί στην εξουσία του ήταν ότι η θητεία του ήταν 6μηνη, ότι δεν κατείχε το θησαυροφυλάκιο αλλά διαχειριζόταν χρήματα που του έδινε η Σύγκλητος και ότι απαγορεύονταν να εγκαταλείψει την Ιταλία. Ο διορισμός του δικτάτωρ ήταν μέτρο που λαμβάνονταν για πολέμους εντός της Ιταλίας, αυτός ήταν ο κύριος λόγος από το 500 π.Χ. ως περίπου το 200 π.Χ. Μετέπειτα για 120 χρόνια ο θεσμός εξαφανίζεται. Αναβιώνει μετά τον εμφύλιο πόλεμο μεταξύ του Μάριου (εκπροσώπου των λαϊκών) και του Σύλλα (εκπροσώπου των συντηρητικών). Ο Σύλλας εντελώς παράδοξα θα διοριστεί ως «δικτάτωρ για τη δημιουργία νόμων και τον ορισμό του συντάγματος» («dictator legibus faciendis et reipublicae constituendae causa») ενώ στην ουσία ο ίδιος έθεσε τα θεμέλια της κατάλυσης της Δημοκρατίας (Republic). Ο Σύλλας αποτέλεσε και τον πρώτο δικτάτορα που διατήρησε το αξίωμα πέρα του 6μήνου που μετέπειτα θα επεκτείνει ο Ιούλιος Καίσαρας. Δικτάτορες μπορούσαν να οριστούν και για ασήμαντους λόγους όπως η σύναξη των επιτροπών για εκλογές και για την διοργάνωση επισήμων αγώνων. Αυτό που έχει σημασία για την κατανόηση της μετέπειτα πολιτικής χρήσης του όρου είναι ο έκτακτος χαρακτήρας της εξουσίας και η ανάδειξη της ως πολεμικό μέτρο ή δημιουργία νόμων και συνταγμάτων.

4 Δεν ήταν ο Μαρξ ο πρώτος που χαρακτήρισε την Τρομοκρατία της Γαλ.Επαναστάσης ως έργο των πληβείων στην υπηρεσία των απότερων σκοπών της αστικής επανάστασης. Και ο Mignet το 1820 είχε περιγράψει την Τρομοκρατία ως την άνοδο των πληβείων στην εξουσία όπως και πολλοί αστοί ιστορικοί πριν από αυτόν.