Οι επιστολές του Στάλιν στον Μολότωφ (1925-1936)

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ :

Το κνούτο δια χειρός Στάλιν και το τέλος των ιερών δόλων

“Οι επιστολές του Στάλιν στον Μολότωφ (1925-1936)”

εξώφυλλο

“Stalin’s letters to Molotov”,
edited by Lars T.Lih, Oleg V.Naumov, and Oleg V.Khlevniuk, Yale University Press

—-

“…Την άλλη μέρα, κάποιος γνώριμος μου Πολωνοεβραίος, παμπόνηρος κι αντιδραστικός, πού του διηγήθηκα την επίσκεψή μου στις σοβιετικές φυλακές, καθώς κι όλα τα θαμαστά πού ‘έβλεπα κάθε μέρα, μου αποκρίθηκε σατανικά χαμογελώντας:
—Ό Ποτιέμκιν, όταν έβγαζε σε περιοδεία την αυτοκρατορικιά μετρέσα του, τη Μεγάλη Αικατερίνη, έστελνε μπρο­στά έτοιμα χωριά από καρτόνι και τα στερέωνε κοντά στα μέρη απ’ όπου θα περνούσαν. Χωριάτες και χωριάτισσες, ντυμένοι λαμπερά κοστούμια, γλεντούσαν ευτυχισμένοι κάτω από τα δέντρα, έπαιζαν μπαλαλάικα, πηδοκοπούσαν και ζητωκραύγαζαν την αύτοκρατόρισσα. Δεν ήταν χωριάτες και χωριάτισσες· ήταν ηθοποιοί πού τούς είχε νοικιάσει ο Ποτιέμκιν κι η έρωτεμένη χοντρο-Κατερίνα δάκρυζε από κατά­νυξη κι ευτυχία.
«»Όμοια κι οι μπολσεβίκοι σας περιοδεύουν στη Μόσχα — στη μεγάλη από καρτόνι, από ηθοποιούς και μπαλαλάικες βιτρίνα τής Ρουσίας — και σας δείχνουν (οι Ρούσοι είναι, κατά παράδοση, περίφημοι σκηνοθέτες) μερικά καλοβαλμένα, πιτήδεια τρουκαρισμένα θεάματα: σκολειά, σανατόρια, φυλακές, δικαστήρια, οι σειρήνες των εργοστασίων όταν περνάτε σφυρίζουν, τάχατε πώς δουλεύουν ακατάπαυτα, οι ίδιες πάντα γεωργικές μηχανές περνούν άπο τούς δρόμους πού εί­ναι για να περάσετε, τάχατε έτσι, κατά τύχη… Και σεις χά­σκετε, οι κουτόφραγκοι, και πέφτετε στην παγίδα Ποτιέμκιν νεώτατου συστήματος — στην παγίδα «Καρλ Μαρξ».
Γελούσε ο φίλος μου σαρκαστικά και με κοίταζε με τα παμπόνηρα ματάκια. Με διαπέρασε αλαφριά ανατριχίλα. Ανάμεσα στους φλογερούς στενοκέφαλους πιστούς πού δουλεύουν με αγάπη και πείσμα, υπάρχουν οι πολύ μορφωμένοι, χαριτωμένοι και χαιρέκακοι άπιστοι. Τούτοι όλα τα ξέρουν, τίποτα δεν μπορεί να τούς ξεγελάσει, πολύ έξυπνα αποσυνθέτουν και καταγγέλνουν τον «ιερό δόλο», πού χωρίς αυτόν ποτέ δεν μπόρεσε να θεμελιωθεί μια νέα θρησκεία.
«Όλα τα ξέρουν οι φίνοι τούτοι άπιστοι- μονάχα τούτο ξεχνούν: πώς μονάχα επιθυμώντας, άπατώμενος κι απατώντας — δηλαδή πιστεύοντας — ο άνθρωπος μπορεί ν’ αλλάξει το πρόσωπο της γης.”

“Ταξιδεύοντας, Ρουσια”, Νίκος Καζαντζάκης
κεφάλαιο:Οι Ερυθρές Φυλακές

Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα περιγραφή του Καζαντζάκη από την ΕΣΣΔ,μια από τις πολλές μαρτυρίες και εμπειρίες που απέκτησε από τις πολλές επισκέψεις του στην ΕΣΣΔ την περίοδο Στάλιν.

Δεν χωρεί καμία αμφιβολία ότι ο Πολωνοεβραίος της υπόθεσης έχει δίκιο, κάτι που μάλλον κατανοεί κι ο ίδιος ο συγγραφέας αλλά προτιμά τον “ιερό δόλο” μιας νέας θρησκείας. Αυτός ο δόλος θα είναι κι ο λόγος της διακοπής των σχέσεων  με τον φίλο συγγραφέα και σύντροφο Παναΐτ Iστράτι που ανακαλύπτοντας την πραγματική διάσταση του σταλινικού ασφυκτικού στραγγαλισμού θα καταγράψει την απογοήτευση του ήδη από το 1929. Αντιθέτως ο Καζαντζάκης θα παραμείνει για κάποιο χρονικό διάστημα ακόμη στον “ιερό δόλο” της νέας θρησκείας του…

Με την ελπίδα ότι οι καιροί των ιερών δόλων έχουν περάσει ανεπιστρεπτί  το βιβλίο αποτελεί  άλλο ένα καρφί , μικρό είναι η αλήθεια, στο φέρετρο του σταλινισμού .

Με την κατάρρευση της ΕΣΣΔ άρχισε και το σταδιακό άνοιγμα των αρχείων, ως αποτέλεσμα  σημαντικό αρχειακό υλικό να έχει δημοσιευτεί. Ρωσομαθείς ερευνητές , ιστορικοί και σοβιετολόγοι έχουν εκπονήσει ουκ ολίγες μελέτες για την ΕΣΣΔ σε σχέση με την κουλτούρα, την καθημερινότητα στην Σοβιετική ¨Ενωση, τα γκούλαγκ μέχρι τις αλληλογραφίες κρατικών στελεχών.

Μια από αυτές τις μελέτες αφορά τις επιστολές από τον Στάλιν προς τον  Μολότωφ για την περίοδο από το 1925 ως το 1936. Τα γράμματα παραχωρήθηκαν από τον ίδιο τον συνταξιοδοτημένο 79χρονο Μολότοφ το 1969 στο Κέντρικο Κομματικό Αρχείο. Ως εκ τούτου δεν γνωρίζουμε το τι επέλεξε να παραχωρήσει και τι όχι.

Η προσεγμένη έκδοση περιέχει το σύνολο των γραμμάτων, 86 τον αριθμό, όσο και μια εκτενής παράθεση στοιχείων με παραπομπές και χρονολογίες ώστε να καταστεί πιο εύληπτο το  πλαίσιο συγγραφής τους.

Το βιβλίο διαθέτει  μια εκτενή εισαγωγή από τον Lars. T.Lih που έχει επίσης γράψει ένα βιβλίο για το “Τι να κάνουμε” το οποίο συζητήθηκε στους κόλπους της αγγλικής κυρίως αριστεράς , και ένα βιβλίο με τον τίτλο “Ψωμί και Εξουσία” για τα πρώτα χρόνια της επανάστασης.
Η εισαγωγή είναι μια αρκετά καλή σύνοψη των ευρημάτων από τις επιστολές με ένα όμως αμφίβολο συμπέρασμα που οφείλεται στην ακαδημαϊκή τύπου σχέση με τον μαρξισμό.

Το όλο βιβλίο εντάσσεται στην σειρά “Χρονικά του Κομμουνισμού” του Πανεπιστημίου του Yale που ασχολείται με την δημοσίευση αρχειακού υλικού από την λεγόμενη “αναθεωρητική” αγγλοσαξονική σοβιετολογική σχολή.

Η αλληλογραφία δίνει μια αρκετά καλή εικόνα για τον προσωπικό τρόπο σκέψης του Στάλιν καθώς ξεδιπλώνεται στις προσωπικές επιστολές.

Τα γράμματα του Στάλιν το 1925 ασχολούνται με το ζήτημα της διαθήκης του Λένιν και της δημοσίευσης του από τον Ηστμαν στην δύση και την ενοχοποίηση του Τρότσκι.  Ο τελευταίος εξαναγκάζεται να διαψεύσει τον πρώτο με δημόσιο γράμμα του.
Ταυτόχρονα βλέπουμε το πως ο Στάλιν στην πάλη του ενάντια στον Τρότσκι έχει σχηματίσει μια άτυπη ομάδα με τους “εφτά” όπως τους αποκαλεί του Πολιτικού Γραφείου. Οι “εφτά” συχνά πυκνά λειτουργούν προ της ίδιας της συνεδρίασης του γραφείου και το τελευταίο απλώς επικυρώνει προειλημμένες αποφάσεις.

Ο αναγνώστης εντοπίζει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία επίλυσης ζητημάτων, όπως η παγίωση του διορισμού ανώτατων κρατικών στελεχών αντί της εκλογής τους.  Τέτοιοι διορισμοί ή καθαιρέσεις γίνονται ακόμη και από το σκιώδες Πολιτικό Γραφείο των “7” του Στάλιν (ο Ζηνόβιεφ την αποκαλεί  φράξια όταν έσπασε με τον Στάλιν ).

Η ρήξη με τον Ζηνόβιεφ-Καμένεφ στο τέλος του 1925 προκαλεί την αναμενόμενη ενασχόληση του Στάλιν με την πάλη ενάντια τους. Σύντομη αναφορά υπάρχει και για την γενική απεργία στην Αγγλία το 1926.

Στην εσωκομματική διαπάλη παρουσιάζονται διάφορες ραδιουργίες του Στάλιν μερικές φορές μάλιστα με ιδιαίτερα “κομψό” τρόπο, παραδείγματος χάριν στο  γράμμα  στις 15/6/1926 , ο Στάλιν γράφει  “το κόμμα θα βαρέσει τις μάπες των Τρότσκι, Ζηνόβιεφ και Καμένεφ και θα τους μετατρέψει σε απομονωμένους διασπαστές , όπως τον Σλιαπνικοφ.”

Σε άλλο σημείο διαβάζουμε το πως θα εναντιωθεί στην δημιουργία ενός υδροηλεκτρικού σταθμού, με καθαρά πολιτικά κίνητρα επειδή ήταν πρόταση του Τρότσκι. Όταν πλέον ο Τρότσκι είχε απομονωθεί , τον Οκτώβριο του 1926 θα αλλάξει γραμμή και θα γίνει ένθερμος υποστηρικτής της δημιουργίας του σταθμού κατατάσσοντας στα επιτεύγματα της πολιτικής του.

Δεν θα διστάσει στην εκστρατεία ενάντια στον Καμένεφ να χρησιμοποιήσει ένα ψεύτικο γράμμα του 1917, σε συνεδρίαση μάλιστα της Κομμουνιστικής Διεθνούς (30η επιστολή, σ.131-132). Το γράμμα παρουσίαζε τον Καμένεφ να στέλνει χαιρετισμό σε μέλος της Τσαρικής Οικογένειας μετά την επανάσταση του Φλεβάρη. Η κατηγορία ήταν μια από τις πολλές που χρησιμοποιήθηκαν από αντιμπολσεβίκικες ομάδες εκείνες τις μέρες (όπως και η γνωστή λάσπη που ήθελε τον  Λένιν  Γερμανό πράκτορα).

Το 1927 με την ήττα της Αριστερής Αντιπολίτευσης , έχουμε μια σκλήρυνση του καθεστώτος με την τακτικότερη καταφυγή στην OGPU ως μέσο επίλυσης ζητημάτων. Συχνά χρησιμοποιούνται περιστατικά του εξωτερικού για την σκλήρυνση στο εσωτερικό, υλοποιώντας βάναυσες σκευωρίες .

Μεγάλο ενδιαφέρον έχει η υπόθεση της Κίνας και της χάραξης των τακτικών από τον Στάλιν σε σχέση με το Κουομιτάνγκ. Οι δεξιές τακτικές που καθόριζαν προσχώρηση του ΚΚ στο αστικό σχηματισμό και κυβερνήσεις, στο όνομα της δημοκρατικής δικτατορίας του προλεταριάτου και της αγροτιάς, θα φέρουν καταστροφικά αποτελέσματα διώξεων και σφαγών έναντι των κομμουνιστών. Όταν πλέον είναι αργά, ο Στάλιν χρεώνει τα πάντα στο ΚΚ Κίνας παρόλο που στην ουσία ακολουθούσε μια πολιτική που είχε συμφωνήσει και εκπονήσει ο ίδιος.

Το 1929 (απουσιάζουν γράμματα για την προηγούμενη χρονιά) με την έναρξη της ταχείας σχεδιασμένης εκβιομηχάνισης σειρά στην στοχοθεσία παίρνει ο Μπουχάριν και η καμπάνια ενάντια στην λεγόμενη δεξιά παρέκκλιση. Ενώ ταυτόχρονα ο Στάλιν αρχίζει να γίνεται ιδιαίτερα καχύποπτος και για ένα στενότερο περιβάλλον συνεργατών του (39η επιστολή,σελ. 162). Εκεί ο αναγνώστης θα συναντήσει και το γνωστό τσουβάλιασμα των πάντων ως ένα αδιάσπαστο σύνολο με τις γνωστές παύλες ανάμεσα στα ονόματα που χρησιμοποιείται ως σήμερα και από το ΚΚΕ.

Το 1930 καταπιάνεται με την κολεκτιβοποίηση φανερώνοντας την διοικητική και καθόλα αυταρχική διάσταση της και τους τρόπους επίλυσης της διαφαινόμενης κρίσης εντός μηνών από την έναρξη της. Εμφανίζεται το μοτίβο της αντι-γραφειοκρατικής καμπάνιας, δηλαδή ότι η πολιτική του Στάλιν αποσκοπεί στην εξάλειψη της γραφειοκρατίας.
Ως προς την μη-ιδανική κατάσταση και το πως ρυθμίζοταν μερικές σχέσεις εργασίας , ενδεικτικό είναι το εξής γράμμα (69η επιστολή, σελ. 220) :
“Χώρισε τους εργάτες που δεν είναι σταχανοφιτες σε 2 κατηγορίες, αυτοί που έχουν δουλέψει σε μια συγκεκριμένη επιχείρηση για τουλάχιστον ένα χρόνο και αυτοί που έχουν δουλέψει κάτω από ένα χρόνο, έτσι ώστε να παρέχεις κατά δεύτερη προτεραιότητα τους πρώτους με αγαθά και στέγαση αλλά σε πλήρης ποσότητα τρίτη στους τελευταίους αλλά σε μειωμένα μεγέθη. Σε σχέση με την ασφάλιση για αρρώστια ,κτλ, Πες τους ακριβώς αυτό :Αν έχετε δουλέψει σε μια επιχείρηση για λιγότερο από ένα χρόνο πρέπει να είστε ευχαριστημένοι που είστε “προσωρινοί” , για αυτό παρακαλώ μην περιμένετε πλήρεις μισθούς σε περίπτωση αρρώστιας, αλλά ας πούμε 2/3, και αυτούς που έχουν δουλέψει πάνω από ένα χρόνο , ας τους να λαμβάνουν ολόκληρους μισθούς κοκ.”

Ενώ αποκαλυπτικές είναι οι συμβουλές για την δημόσια αξιοποίηση συνωμοσιών, με την χρήση ομολογιών από τους ένοχους και την πλατιά διοχέτευση τους στον Τύπο , πρακτική που θα γενικευτεί με τραγικό τρόπο ξανά στις Δίκες της Μόσχας.
Τον Σεπτέμβρη του 1930 , 48 ειδικοί στην βιομηχανία κρέατος εκτελέστηκαν μετά από μυστική δίκη όπου καταδικάστηκαν ως ένοχοι σαμποτάζ, την απαίτηση για εκτέλεση την βλέπουμε στην  επιστολή (65 κ 57) .
Παρατηρούμε την ύψιστη σημασία που έδινε ο Στάλιν στις ομολογίες καταδίκων  : ”Πρέπει άμεσα να δημοσιευτούν όλες οι καταθέσεις των σαμποτέρ των προμηθειών του κρέατος,ψαριού,κονσερβών και λαχανικών. Για ποιό λόγο τις κρατάμε ; που το μυστικό ; Πρέπει να τις δημοσιεύσουμε μαζί με μια ανακοίνωση ότι η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή ή το Συμβούλιο των Κομμισάριων έχει αναθέσει το ζήτημα στην OGPU… και μετά από μια εβδομάδα να βάλουμε την OGPU να ανακοινώσει ότι όλα αυτά τα καθάρματα θα εκτελεστούν με εκτελεστικό απόσπασμα. Πρέπει όλοι να τουφεκιστούν”.

Σε άλλο σημείο αναρωτιέται για το αν θα πρέπει να δικάσει τον Κοντρατιεφ και τους συνωμότες του : “Με την ευκαιρία, πως θα ήταν οι κύριοι Κατηγορούμενοι να παραδέχονταν τα λάθη τους και να ξευτελίζονταν πολιτικά, ενώ ταυτόχρονα να παραδέχονταν την δύναμη της Σοβιετικής κυβέρνησης και την ορθότητα της μεθόδου της κολεκτιβοποίησης ; Δεν θα ήταν άσχημα αν το κάναν”
επιστολή 63η

Προτρέπει να διεξαχθούν έρευνες από την OGPU γράφοντας κάπως σχηματικά με το προαναφερθέν ρώσικο ιδίωμα “βαρώντας μάπες” (το αντίστοιχο στην ελληνική γλώσσα θα μπορούσε να ήταν “κόβοντας κόλους”) . Βέβαια σε μερικές περιπτώσεις τότε και ειδικά μετά το 36 δεν πρόκειται περί μεταφορικού ιδιώματος αλλά για μια καθόλα κυριολεκτική πρακτική !
Οι επιστολές από το 1931-1936 πέρα ότι είναι λίγες παρουσιάζουν ελάχιστον ενδιαφέρον.

Το κουραστικό κατηχητικό στυλ γραφής του Στάλιν και το σύνολο των πρακτικών του αποτελεί μια απεικόνιση της προσωπικότητας του Στάλιν. Διαβάζοντας τις επιστολές μόνο απο στροφή μπορεί να νοιώσει κάποιος για το βαθμό σήψης στον οποίο είχε υπεισέλθει το κόμμα. Πως σταδιακά λειτουργεί η γραφειοκρατικό δομή στο όνομα μάλιστα της καταπολέμησης της γραφειοκρατίας. Ο Στάλιν ελέγχει το Π.Γ. και από εκεί έχει στην διάθεση του τόσο τους κρατικούς υπαλλήλους όσο και την μυστική αστυνομία (OGPU). Η τελευταία αναλαμβάνει σταδιακά περισσότερο ρόλο ακόμα και στην οικονομική διοίκηση όταν ο Στάλιν προτρέπει την  κάθαρση της ιεραρχίας από αναξιόπιστους Κομμουνιστές του τραπεζικού τομέα και την αντικατάσταση τους με μέλη της OGPU.  Ο Στάλιν προκύπτει σταδιακά να αποκτάει υπέρμετρες εξουσίες και να διεξάγει ανελέητη πάλη με έναν-έναν τους πρώην συνεργάτες του, ώστε να καταστεί ο μοναδικός φορέας εξουσίας.
Η αιρετότητα και ανακλητότητα των κρατικών υπαλλήλων έχει παραγκωνιστεί, η ανάγκη κατά τον εμφύλιο πόλεμο της υποχώρησης από μεταβατικά μέτρα τύπου Κομμούνας , έχει πλέον παγιωθεί ως και θεωρητικοποιηθεί.

Το βιβλίο αποτελεί μια πολύ καλή απάντηση για τους διαφόρους ειδών ημι-απολογητές που βρήκαν στο πρόσωπο του Στάλιν έναν ικανό τακτικιστή ή ακόμη ένα εκπρόσωπο μιας real-politik για την εποχή του. Όσο και για αυτούς που μετά το αστικό διάγγελμα του τέλους των μεγάλων αφηγήσεων γαντζώθηκαν ή ανακάλυψαν όψιμα την μούχλα του γκροτέσκο σταλινικού καθεστώτος.